روز شنبه ۲۹ فوریه سال کبیسه ۲۰۲۰، در روزی آفتابی و زمستانی در دوحه، پایتخت قطر، که دمای هوا به ۲۵ درجه سانتیگراد می‌رسید، دولت رسمی دونالد ترامپ از طرف آمریکا با دولت غیررسمی «امارت اسلامی افغانستان» توافقنامه‌ای امضا کرد که خود دولت آمریکا حتی روی برگه‌های همان توافقنامه، طرف مقابل را به‌عنوان دولت مشروع نشناخته و آن را گروه «طالبان» خطاب کرده است. 

دولت رسمی افغانستان، ساخته و پرداخته و دست‌نشانده آمریکا، اجازه شرکت در مذاکرات دوحه را نداشت. بدین ترتیب، رئیس‌جمهوری قبلی آمریکا با استفاده از نفوذ و قدرت سیاسی‌ـ‌نظامی‌اش، برای حفظ منافع ملی و در نهایت خروج از افغانستان، گروهی را که بیش از ۱۹ سال تروریست می‌خواند، از طریق قراردادی به استخدام خود درآورد و در مقابل برای پاداش زحمات طالبان، کشور رسمی افغانستان را به آن‌ها تقدیم کرد.

دولت ترامپ با محاسبه هزینه بیش از ۲ تریلیون دلار، ۲۴۰۰ نظامی آمریکایی کشته‌شده و ۲۴۰ هزار کشته و قریب به ۳ میلیون آواره افغان، برای افزایش شانس انتخاباتی‌اش در نوامبر ۲۰۲۰ و با قول بازگرداندن نظامیان آمریکایی به خانه‌، طرحی را اجرا کرد که هم از عموم و هم از کنگره آمریکا پنهان نگه داشته شد.

اگرچه تلفات نظامی آمریکا در پنج سال گذشته کمتر از ۱۰۰ نفر بود (معادل دو کشته کرونا در هر دو ساعت)، ترامپ می‌خواست رئیس‌جمهوری باشد که پایان جنگ افغانستان به نام او ثبت شود. گروه طالبان که بعد از حملات تروریستی القاعده به برج‌های دوقلو نیویورک در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱، با رقص و شلیک گلوله در هوا شادی می‌کردند و فریاد «مرگ بر آمریکا» سر می‌دادند، سرزمینی را صاحب می‌شد که نه مردمانش در انتخاب آنان نقشی داشتند و نه برای مقابله با آن‌ها جنگیدند.

متعهد کردن دولت آمریکا به قرارداد یا پیمان با کشوری دیگر مقررات و قوانینی دارد که در کنگره آمریکا تدوین شده است. توافق‌ رئیس‌جمهوری‌های آمریکا در صورت تایید نشدن در سنای آمریکا، باطل یا قابل‌ فسخ‌اند. نمونه بارز چنین مثالی توافق برجام دولت اوباما با جمهوری اسلامی ایران بود که رئیس‌جمهوری بعدی، دونالد ترامپ، به‌راحتی از آن خارج شد.

توافقنامه صلح آمریکا با طالبان هم نه تنها از نظر حقوقی لازم‌الاجرا نبود، بلکه طرفین در هر لحظه می‌توانستند آن را لغو کنند. اما با توجه به ادامه نافرجام جنگ علیه طالبان و داعش در افغانستان و هزینه حدود ۲ تریلیون دلار، پس از ۲۰ سال، دولت ترامپ موفق شد توافقنامه‌ای چهار بخشی شامل موارد زیر به امضا برساند:

۱) ضمانت طالبان برای استفاده نکردن از خاک افغانستان علیه امنیت آمریکا و متحدانش
۲) خروج نیروهای خارجی در مدت ۱۴ ماه
۳) مذاکرات صلح بین‌افغانی
۴) آتش‌بس همه‌جانبه در افغانستان

هم دولت ترامپ و هم دولت بایدن به دلایل حقوقی و رعایت نشدن مندرجات آن، می‌توانستند این توافقنامه را فسخ کنند. مطالعه عمیق حقوقی این متن چهار صفحه‌ای نشان می‌دهد امتیازهای فراوانی به طالبان اعطا شده است. در این توافق، گرچه طالبان ملزم شده بود با دولت افغانستان مذاکرات صلح برگزار کند، از حمله این گروه به استان‌ها و شهرها جلوگیری نمی‌‌شد.

دولت ترامپ متعهد شده بود رهبران طالبان و با ۵۰۰۰ زندانی این گروه آزاد شوند. به عبارت دیگر، از زمان عقد توافقنامه تا خروج نیروهای خارجی از افغانستان، دست آن‌ها باز گذاشته شده بود. از آن‌جا که طالبان هرگز حاضر نبود نام کامل این کشور یعنی جمهوری اسلامی افغانستان را بر زبان آورد، هرگز با دولت مرکزی وارد مذاکرات بین‌افغانی نشد تا سرانجام، رئیس‌جمهوری افغانستان از کشور فرار کرد و سقوط  افغانستان جلو چشم همگان به وقوع پیوست.

میراث به‌جا‌مانده از دونالد ترامپ برای جو بایدن در حوزه سیاست خارجی چنان درهم و پرتنش بود که کمتر رئیس‌جمهوری علاقه‌مند به داشتنش بود. جو بایدن نیز می‌توانست توافقنامه طالبان را فسخ کند و دوباره جنگ را از سر بگیرد اما او نیز مایل بود رئیس‌جمهوری باشد که جنگ افغانستان را به پایان می‌رساند.

خروج عجولانه شهروندان آمریکایی و متحدان آن‌ها و بسیاری از افغان‌هایی که در ۲۰ سال گذشته کارمند نیروهای خارجی بودند و هجوم مردم به فرودگاه کابل برای خروج از افغانستان و سقوط کامل کابل قبل از ضرب‌الاجل ۳۱ اوت، فرار سربازان آمریکایی از ویتنام در سال ۱۹۶۵ ویتنام را به یاد می‌آورد. آیا تاریخ بار دیگر خروج آمریکایی‌ها از کابل را فرار و شکست آن‌ها در تحمیل آزادی و دموکراسی تعبیر خواهد کرد؟

در این میان، پنج تن از طالبان زندانی در گوانتانامو که پس از ۱۴ سال زندان به قطر منتقل شده بودند، اکنون مقام‌های دولت آینده‌اند، از جمله ملا خیرخواه (وزیر کشور)، ملا نورالله نوری (وزیر مخابرات) و ملا محمد فاضل (وزیر دفاع طالبان). عده‌ای معتقدند گوانتانامو زندان نبود، بلکه مرکز آموزش و آماده‌سازی رهبران تروریست‌ها بوده است. در تاریخ کشورهای بزرگ، درس‌های آموختنی فراوانی وجود دارد اما متاسفانه سیاستمداران هرگز درس‌های تاریخ را به کار نمی‌گیرند و با اصرار به تجربه، بدبختی میلیون‌ها انسان بی‌گناه را سبب می‌شوند.

اگر روزی احساس ناامیدی و شکست کردید، به یاد بیاورید که آمریکا چهار رئیس‌جمهوری انتخاب کرد، هزاران میلیارد دلار هزینه کرد، هزاران سرباز از دست داد، باعث آوارگی میلیون‌ها انسان ساده و بی‌گناه شد، ۲۰ سال را به هدر داد و کشور‌ـ‌ملتی را نابود کرد تا در نهایت، طالبان را جایگزین طالبان کند!